Türkiye için "Sermaye kontrolü getirebilir" beklentisi

Uluslararası kredi derecelendirme kuruluşu Standard & Poor’s (S&P) Global, finans piyasalarının kötüleşmeye devam etmesi ve kur baskısı nedeniyle Türkiye’nin ek sermaye kontrolü getirmesine yönelik risklerin arttığını açıkladı.

Türk Lirası (TL), dolar karşısında bu yıl şimdiye kadar yüzde 28 değer kaybederken geçen senenin sonundakine benzer döviz krizine doğru ilerlendiğine ilişkin kaygılar artıyor.

S&P’nin önemli analistlerinden Maxim Rybnikov sunumunda kuruluşun nisanda Türkiye’nin yerel para cinsinden notunu düşürmesinin ek sermaye kontrolleri getirileceği endişesini yansıttığını söyledi.

Başka bir S&P analistiyse TL’deki değer kaybının Türkiye’nin bankacılık sektörünün aktif kalitesinde sorunların oluşmasına neden olacağını ve turizmdeki toparlanmanın Türkiye ekonomisi için pozitif bir sürpriz olacağını ifade etti.

Sunumda Türkiye’nin zorlanma durumunda Uluslararası Para Fonu'na (IMF) gitmek yerine sermaye kontrolü getirmesinin daha muhtemel olduğu belirtildi.

SERMAYE KONTROLÜ NEDİR?

Sermaye kontrolleri, belirli bir bölgeden, örneğin bir ülkeden sermaye girişini ve çıkışını kontrol etmeye yönelik yasal veya düzenleyici önlemler olarak biliniyor. Böylelikle yurt içi ekonomiye giren ve çıkan yabancı sermaye akışını sınırlamış oluyor.

Bu önlemler genellikle, bir para biriminin döviz kurunu kontrol etmek adına veya sermaye kaçışını önlemek için alınıyor.

Bu kontroller vergileri, tarifeleri, mevzuatı, hacim kısıtlamalarını ve piyasaya dayalı kuvvetleri içeriyor. Sermaye kontrolleri, hisse senetlerini, tahvilleri, bonoları ve yabancı para cinsinden yapılan ticareti etkileyebiliyor.

Bir hükümet sermaye kontrolü ile yatırımcıların yabancı para cinsinden varlık edinmelerine engel getirilebileceği gibi yabancıların da yerel varlıkları almasının önüne geçilebilir.

SERMAYE KONTROLÜ NEDEN ELEŞTİRİLİYOR?

Sermaye kontrolü, para biriminin sermaye akışına daha hassas olan gelişmekte olan ülke ekonomileri tarafından uygulanıyor.

Sermaye kontrolü ile volatilite (oynaklık) sorunu yaşayan döviz kurunun kontrol edilmesi adına bazı ekonomistler bu politikanın ekonominin güvenliğini artırdığı savunuyor.

Ancak verimliliği düşürdüğünü ve ekonomik gelişmenin önüne geçtiği de birçok kişi tarafından da eleştiriliyor.

Gelişen ve globalleşen ekonomide finansal piyasaların birbirine entegre bir hale gelmesiyle sermaye kontrolleri büyük ölçüde devreden çıktı.

Uzun yıllardır gelişmiş ekonomilerde sermaye kontrolü politikaları uygulanmıyor.

Fakat ekonomide kriz döneminde girildiğinde sermaye kontrolü kararı alınabiliyor. Genelde sermaye kontrolü son çözüm olarak değerlendiriliyor.

SON DÖNEMDE HANGİ ÜLKELER SERMAYE KONTROLLÜ UYGULADI?

En son sermaye kontrolü kararı alan ülke Arjantin olmuştu. Eylül 2019'de Arjantin hükümetinin kısa süreli borcunu ödemekte sıkıntı çekmesi üzerine ülkeden 3 milyar dolar değerinde yabancı para çıktı.

Ülkedeki yabancı para rezervlerinin azalması ve yabancı para cinsinden borç ödemelerinin aksaması hükümetin bu kararı almasına neden oldu.

Yunanistan'da ortaya çıkan borç krizi sonrasında Avrupa Merkez Bankası'nın 29 Haziran 2015'te Yunanistan'a verdiği desteği dondurma kararıyla Yunanistan bankalarını kapatarak sermaye kontrolü politikalarını devreye sokmuştu. Atina'nın sermaye kontrolü politikası toplam 4 yıl sürdü.

Euro bölgesinde olan Güney Kıbrıs, 2012'de bankacılık krizine cevabının bir parçası olarak 2013 yılında geçici sermaye kontrolleri uygulamaya başladı. Nisan 2015'te sermaye kontrolleri kaldırıldı.

2008'deki krizden en çok etkilenen ülkelerden İzlanda, IMF'nin tavsiyesi üzerine bir takım sermaye kontrolleri uygulamaya başladı.