Kıbrıs müzakereleri için gidiyorlardı... Londra'daki uçak kazasından Menderes sağ kurtulmuştu

Haber Merkezi - Ramazan Adnan

1959'da Türkiye'nin 9'uncu Başbakanı Adnan Menderes'in başkanlığındaki Türk heyetini taşıyan Türk Hava Yolları uçağının İngiltere'nin başkenti Londra yakınlarında düştüğü uçak kazasının üzerinden 65 yıl geçti.

Menderes ve beraberindeki heyet, 17 Şubat 1959 tarihinde Londra'da yapılacak Kıbrıs görüşmelerine katılmak için Ankara Esenboğa Havalimanı'ndan yola çıktı. Viscount tipi dört motorlu "Sev" isimli uçak, önce yakıt ikmali için İtalya'nın başkenti Roma'da mola verdi, daha sonra ise Londra'daki Heathrow Havaalanı'na hareket etti. Ancak yoğun sis nedeniyle uçağın Heathrow Havaalanı'na inişine izin verilmedi.

Uçağın önce Paris'e indirilmesi planlandı, ardından ise Londra'nın 40 kilometre güneyindeki Gatwick Havaalanı'na yönlendirildi. Ancak "Sev" uçağı yine yoğun sisin etkili olduğu Gatwick Havaalanı'na yaklaşık 5 kilometre kala Surrey bölgesindeki Newdigate köyü yakınlarında ormanlık bir alana düştü.

Ağaçlara çarpan uçağın iki kanadı koptu ve ters döndü. Uçakta bulunan 8 mürettebattan 5'i, 16 yolcudan ise 9'u hayatını kaybetti.

Başbakan Adnan Menderes kazadan hafif yaralanarak kurtuldu ancak aralarında dönemin Basın-Yayın ve Turizm Bakanı Server Somuncuoğlu, Başbakanlık Özel Kalem Müdürü Muzaffer Ersü ve Anadolu Ajansı Genel Müdürü Şefik Arzık'ın da bulunduğu 14 kişi hayatını kaybetti.

MENDERES, KAZADAN İKİ GÜN SONRA LONDRA ANLAŞMASI'NI HASTANEDE İMZALADI

Feci kaza, Türkiye'nin yanı sıra İngiltere gündeminin de ilk sırasına oturdu.

Kazanın gerçekleştiği 17 Şubat'tan bir gün sonra dönemin İngiliz gazetelerinin hemen hepsinin manşetlerinde, Menderes'in hafif yaralanarak kurtulduğu ancak 14 kişinin hayatını kaybettiği uçak kazası yer aldı.

İngiliz basını kazanın hemen ardından 19 Şubat 1959'da imzalanan ve "Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak 16 Ağustos 1960 tarihinde kurulmasını" sağlayan Londra Anlaşması'na da sayfalarında yer verdi.

20 Şubat 1959 tarihli Daily Mail gazetesi "Başucu Anlaşması" başlığıyla manşetten duyurduğu haberinde, "Menderes'in uçak kazası nedeniyle tedavi gördüğü Londra kliniğindeki odasında dönemin İngiltere Başbakanı Macmillan ile Yunanistan Başbakanı Constantine Karamanlis ile Londra Anlaşması'na imza attığını" aktardı.

Gazete ayrıca, hastanedeki odasında başucunda Kıbrıs görüşmelerine ilişkin kalın dosyalar bulunan Menderes'in bunları okumak için yakın gözlüğü siparişinde bulunduğu zira gözlüğünün uçak kazası sırasında kırıldığı detayını da paylaştı.

Londra'nın güney batısındaki Brookwood Türk Hava Şehitliği'nde, üzerinde kazada hayatını kaybedenlerin isimlerinin yazılı olduğu bir anıt bulunuyor.

Zürih ve Londra Antlaşması, 11 Şubat 1959 tarihinde Birleşik Krallık, Türkiye ve Yunanistan devletleri ile Kıbrıs'taki Rum ve Türk toplumları arasında imzalanan, bağımsız bir devlet olarak Kıbrıs halklarının durumunu belirleyen ve Kıbrıs Cumhuriyeti anayasasını onaylayan antlaşmadır. Rum tarafını Başpiskopos Makarios, Türk tarafını ise Fazıl Küçük temsil etmekte idi. Bunu takip eden 19 Şubat 1959 tarihli Londra Antlaşması ile Kıbrıs Cumhuriyeti'nin bağımsız bir devlet olarak 16 Ağustos 1960 tarihinde kurulması sağlanmış oldu.

"KAZADAN KURTULDU AMA İKİ YIL SONRA İDAM EDİLDİ"

Menderes'i taşıyan uçağın Londra yakınlarındaki kazası, İngiltere'de bazı tarih kitaplarına da konu oldu.

Tarihçi yazar John Callcut'un kaleme aldığı ve 2002 yılında yayımlanan "Newdigate'in Kitabı" adlı Newdigate köyünün tarihinin anlatıldığı kitapta yazar, uçak kazasına da değindi.

Kitabının üç sayfasını kazaya ayıran ve kazadan fotoğraflara da yer veren Callcut, "Menderes kazadan sağ kurtuldu ama iki yıl sonra asılarak idam edildi." ifadesini kullandı.

Uçak kazasında ölenlerin cenazeleri, 22 Şubat 1959 günü Türkiye'ye gönderilirken, Londra'nın güney batısındaki Brookwood Türk Hava Şehitliği'nde, üzerinde kazada hayatını kaybedenlerin isimlerinin yazılı olduğu bir anıt bulunuyor.

GÖRGÜ TANIĞI ANLATIYOR

Newdigate Yerel Tarih Derneği Başkanı John Callcut, kazanın yıl dönümünde, 2022 tarihinde, uçağın düştüğü mevki Jordan's Wood'da, kazayı ve sonrasına yaşananları AA muhabirine anlatmıştı.

Callcut, uçak kazasının 17 Şubat 1959'da meydana geldiğini hatırlatarak, "Buradaki yerel halk çok yüksek, gürültülü bir ses duydu ve sonrasında büyük bir uçak kazası oldu ve alev topu meydana geldi. Burada çalışan çok az insan, tam bir kargaşa ve enkaza rastladıkları olay yerine aceleyle geldi." ifadelerini kullandı.

MENDERES'İ BAILEY ÇİFTİ BULDU

Yolcular uçaktan inmek için çabalarken yerel halk ve çiftçilerin onlara yardımcı olduğunu anlatan Callcut, "Korkunçtu. Bay (Tony) ve Bayan (Margaret) Bailey, şurada bulunan Ivy House çiftliğinden olay yerine geldi ve Adnan Menderes'i buldular. Onu ormanda mücadele ederken buldular." dedi.

Callcut, kazanın meydana geldiği mevkinin ormanlık bir arazi olduğuna işaret ederek, "Onu (Menderes'i) evlerine götürdüler ve çok büyük bir bardak konyak verdiler. Acil servisi aradılar ve (Menderes) Red Hill Hastanesine kaldırıldı." diye konuştu.

Menderes'in, burada tedavi gördüğünü ve olağanüstü hızla iyileştiğini dile getiren Callcut, "Birkaç gün sonra da eve, Ivy House çiftliğine geri geldi. Bu, tüm basında yer aldı. Büyük haberdi. (Menderes) Bay ve Bayan Bailey'i Türkiye'de güzel bir tatil için davet etti. Bu tatilden çok keyif aldılar." ifadelerini kullandı.

KAZA MI, KOMPLO MU?

Menderes'in İngiltere'ye gelmesinin nedeninin, dönemin İngiltere Başbakanı Harold Macmillan'la Kıbrıs meselesini ele almak üzere yapacağı görüşmeler olduğuna işaret eden Callcut, sözlerini şöyle sürdürdü:

"İlk başta Heathrow Havalimanı'na gidecek olan uçak, sisle kaplı olduğunu düşündüğü için Gatwick Havalimanı'na yönlendirildi. Görünüşe göre, uçak Gatwick'e yaklaşırken hava ve görüş mesafesi kötüydü. İrtifa kaybetti ve ormana çarptı. Yunan uçağı, 1 saatten az bir süre sonra indi ve pilot görüş mesafesinin bir milin üzerinde iyi olduğunu söyledi. Şimdi burada bir komplo mu var? Kim bilir? Hepimiz şimdi komploları seviyoruz, biliyorum ama muhtemelen korkunç bir kazaydı ve o gece çok sayıda insan hayatını kaybetti."

Röportaj sırasında Menderes'in kaza sonrası o dönem gazetelerde yer alan fotoğraflarını da gösteren Callcut, "Sadece bir resme bakarak nasıl anlayabilirsiniz? Ama bence, Menderes'in belli bir albenisi olmalı. Tabii ki Türkiye'de yeni bir siyasi dalganın önünü açtı." değerlendirmesinde bulundu.